Hoofd personeelszaken of human-resourcemanager? Zoen en zoef of Kiss & ride? Aardrijkskunde of geografie? Dat het moderne Nederlands niet zoveel meer heeft met haar eigen woorden, is geen nieuws. De hoeveelheid Engelse leenwoorden in onze taal lijkt harder te stijgen dan het aantal selfies op onze telefoon. 
Speaking of which, de stemfie, een onvermijdelijk voorbeeld van ongebreidelde nieuwvorming (een compositie van stem en het ‘suffix’ –fie, naar analogie van selfie), is op de derde plaats beland in de Top 3 van de Van Dale Woord van het Jaar 2014-verkiezing. Dagobertducktaks viel de twijfelachtige eer ten deel Woord van het Jaar te zijn. Overigens, in België won flitsmarathon: ‘politieactie waarbij de hele dag intensief geflitst wordt’.
Een soortgelijke, maar toch ook hele andere teloorgang zie ik in de naamgeving van wetenschappelijke disciplines. Hier zijn het niet zozeer de Engelse leenwoorden die onze taal binnendringen, maar is er iets anders aan de hand. Het Nederlands is naar mijn weten de enige westerse taal die de conventionele, klassieke namen van studies in het verleden heeft vertaald naar authentieke, eigenzinnige termen. Zie de naamgeving van de oudste theoretische discipline op aarde: de filosofie. Letterlijk betekent het woord filosofie, afkomstig uit het Grieks, ‘houden van wijsheid’. Het Frans, Engels, Duits, Zweeds, Spaans en Italiaans nemen de Griekse wortel allemaal klakkeloos over: respectievelijk philosophie, philosophy, Philosophie, filosofi, filosofía en filosofia. Wij hebben wijsbegeerte, maar daar hoor je toch bijna niemand meer over.
Aan de Katholieke Universiteit te Leuven kan je nog trots studeren aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte, terwijl wij aan de Radboud Universiteit te Nijmegen het moeten doen met de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. En aan de Vrije Universiteit te Brussel bestaat er nog de mogelijkheid de opleiding Wijsbegeerte en Moraalwetenschappen te volgen. Om nog maar te zwijgen over de bezuinigingsplannen omtrent de wijsbegeerte aan de Universiteit van Amsterdam. Dat is een andere, veel schadelijkere teloorgang, die ik hier niet aan de kaak zal stellen. Daarbij is de titulatuur in het Nederlands hoger onderwijs, zo zou men kunnen betogen, ook aan verpaupering onderhevig. Kandidaats en doctoraal zijn sinds 2003 vervangen door bachelor en master. Hoogleraar of professor? Ik zou het wel weten.
Zonder te vervallen in een ordinair pleidooi tegen taalverloedering is het toch zonde om met het oog op internationalisering en de bekrompen verengelsing van de wetenschap deze prachtige Nederlandse termen de deur uit te doen. Om nog eens te kijken naar wijsbegeerte. Het begeren van wijsheid. Dat is dus ook nooit klaar. Zodra we de wijsheid bezitten, kunnen we haar ook niet meer begeren. Maar kunnen we eigenlijk wel ooit wijsheid bezitten? Om dat te onderzoeken zullen we haar dus eerst moeten begeren. We zijn dan wijsgeren. Geen filosofen, maar wijsgeren. Ander voorbeeld: neerlandistiek. Dat is toch veel chiquer dan het doffe ‘Nederlandse taal en cultuur’, om maar te zwijgen over de verschrikkelijke op een geheime code gelijkende afkorting NTC? Hoor je jezelf al zeggen “Ik studeer NTC”? En tot slot: hoe interessant de etymologie van chemie ook is (via Griekse en Arabische omwegen is dat woord in onze taal terechtgekomen), wij spreken van scheikunde. Prachtig!
Godgeleerdheid of theologie? Wiskunde of mathematica? Study of medicine of geneeskunde? Naamgeving voor wetenschappelijke disciplines is eigenlijk een vak apart. Wel uiterst interessant. De leergierige student wil uiteraard alles over zijn of haar vakgebied weten en slaat daarbij de raadselen van zijn of haar studienaam niet prompt over. Maar of men er nu iets om geeft of niet, het is een ontegenzeggelijk feit dat het Nederlands er op dit gebied een prachtige terminologie op nahoudt, waar we best een beetje trots op mogen zijn. De standaard Grieks-Latijnse benamingen zijn wellicht ouder en maken zich in de meeste taalgebieden begrijpelijk, maar als ik mag kiezen hou ik me liever bezig met zedenleer, een term die in België wel nog gebezigd wordt, dan met ethiek.
Zelf studeer ik Grieks en Latijn. Het Duits is hier onovertrefbaar: Altertumswissenschaft.
De taal verandert, dat is altijd niet anders geweest. Je kan het jammer vinden, maar ik verzet me er niet tegen. Kies je eigen woorden. Maar je schrijft dat je Grieks en Latijn studeert, heet dat niet de studie klassieke talen? 😉
Hoi Bram,
Wat betreft de teloorgang in de naamgeving van wetenschappelijke disciplines kan ik je niet helemaal gelijk geven. Volgens jou wordt er in Nederland niet meer gesproken van de studie Wijsbegeerte. Dat is echter onjuist. Zelf studeer ik – naast Nederlandse taal en cultuur – Wijsbegeerte en de officiële naam van de opleiding is dan ook Wijsbegeerte, ondanks dat de faculteit inderdaad Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen heet. Daarnaast betwijfel ik of de naam ‘Nederlandse taal en cultuur’ door iedereen echt zo dof wordt gevonden als jij beweert. Mijns inziens is het een heldere benaming die de studie wellicht beter omschrijft. Wat vind je trouwens zo verschrikkelijk aan de ‘geheime code gelijkende’ afkorting NTC? Mensen zeggen toch ook dat ze HRM of MER studeren; vind je dat ook raar klinken? Dat een wat langere naam in het informele taalgebruik af en toe wordt afgekort, vind ik niet zo vreemd. Ik denk dan ook niet dat je kunt spreken van taalverloedering. Het Nederlands is, overigens net als andere talen, continu in verandering. Nederlandse universiteiten streven er bovendien naar zich internationaal goed op de kaart te zetten. Het steevast blijven vasthouden aan namen als ‘kandidaats’ en ‘doctoraal’ zou het internationaliseringsproces belemmeren. Ik ben het met je eens dat de oorspronkelijke Nederlandse termen erg mooi zijn, maar denk niet dat we ons daar te hard aan moeten blijven vastklampen.