Interpunctie: Hoe gebruik je een streepje?

Categorieën Interpunctie
Leestekens

Naar aanleiding van mijn vorige blog kreeg ik meerdere vragen over interpunctie. Wat is dat streepje en hoe wordt dat dan gebruikt? Is het een vervangingsmiddel voor de komma? En hoe zit het met haakjes? Vandaag ga ik in op het streepje – dat je vast wel eens hebt gezien – en het gebruik hiervan. O, o wat gezellig!

LeestekensHet streepje heeft meerdere namen, maar wordt door de mensen om mij heen (en door mijzelf) toch wel vaak gewoon ”het streepje” genoemd. Andere namen zijn: divisie, afbreekteken, koppelteken, weglatingsstreepje, gedachtestreepje, minteken en opsommingsteken. Ze hebben echter allemaal, een andere betekenis.

Wat houdt het streepje in?

Het streepje is in twee verschillende groepen in te delen: het korte streepje én het lange streepje. Binnen deze twee groepen heeft het streepje een verschillende functie.

Het korte streepje

Afbreekteken

Het afbreekteken is het streepje dat te vinden is links van het +/= teken op je toetsenbord. Het wordt gebruikt om aan te geven dat een woord wordt afgebroken. De woorden worden afgebroken aan het eind van een lettergreep. Het streepje wordt ook wel divisie genoemd.

‘Ik vind het toch wel belang-
rijk dat je het bier opruimt’

Koppelteken

Het koppelteken wordt ook wel het verbindingsstreepje genoemd. Het koppelteken wordt gebruikt om samenstellingen of samenkoppelingen met elkaar te verbinden. Het streepje wordt ook wel divisie genoemd. Het koppelteken wordt ingezet om (1) de scheiding aan te duiden van samenstellingen die moeilijk te herkennen zijn, (2) de scheiding van een buitenlands en Nederlands woord aan te duiden, (3) de gelijkwaardigheid van een samenstelling te laten zien en (4) om te laten zien dat een uitdrukking één geheel is.

(1) zee-egel
(2) front-office
(3) cultureel-maatschappelijk
(4) kant-en-klaar

Weglatingsstreepje

Het weglatingsstreepje wordt gebruikt om aan te geven dat een deel van het woord is weggelaten. De regel voor het weglatingsstreepje is dat het woorddeel alleen weggelaten mag worden als je het aan elkaar vast schrijft. Bijvoorbeeld:

Juist: ‘Wij hebben een mooi woon- en tuinhuis’
Onjuist: ‘Er waren brede- en smalle schoenen’

In het laatste geval is het woord ‘schoenen’ niet een geheel met ‘brede’: het wordt niet aan elkaar geschreven. Hierdoor wordt het streepje dus onjuist gebruikt. Wel juist is: zomer- en winterschoenen. Het weglatingsteken wordt hier ook wel divisie genoemd.

Opsommingsteken

In verslagen wordt vaak het streepje gebruikt om een opsomming aan te geven. In plaats van het streepje kunnen ook bolletjes of cijfers gebruikt worden (denk maar aan alle opties die Word geeft).

– lente
– zomer
– herfst
– winter

Minteken

Het minteken wordt in sommen gebruikt. Zie hier de som 5 – 4 = 1. Voor en na het streepje komt een spatie.

Het lange streepje

Het lange streepje, het gedachtestreepje of aandachtsstreepje kan worden gebruikt op 3 manieren:

1. Om een nieuwe gedachte in de zin te introduceren
‘Ik vind het leuk om te gamen – behalve als de zon schijnt’
‘Je kan buiten wel gaan rennen – maar dan zweet je zo’

2. Om een deel van een zin heen die je extra wil benadrukken
‘En toen kwam mijn vriend – die hetzelfde heet als mijn broer – aanlopen’
‘Mijn neef – een stille jongen – trok opeens zijn mond open’

3. Om een pauze in te lassen
‘En toen ging Sinterklaas – terug naar Spanje’

Vervanging

Hoe zit het eigenlijk met haakjes en komma’s? Is het beter om streepjes te gebruiken of komma’s? Het antwoord is simpel. Je kan ze allemaal gebruiken. In veel gevallen kun je het streepje vervangen door komma’s of haakjes.

‘Ik vind het leuk om te gaan gamen, behalve als de zon schijnt’
‘Mijn neef (een stille jongen) trok opeens zijn mond open’
‘En toen kwam mijn vriend, die hetzelfde heet als mijn broer, aanlopen’

Het streepje wordt echter gebruikt om net wat meer nadruk te leggen op een zinsdeel. Wil je iets belangrijks introduceren of vermelden in een verhaal? Dan raad ik het streepje aan!

Liefs,
Vera

Hi! Welkom op Spellingenzo. Ik ben Vera en blog hier regelmatig over taal. Als 21-jarige studente Nederlands kom ik namelijk heel wat spellingkwesties tegen die ik met liefde hier op deze blog zal uitleggen. Heb je een vraag? Vergeet dan niet een comment achter te laten!
Liefs,
Vera

15 gedachten op & ldquo;Interpunctie: Hoe gebruik je een streepje?

  1. Waarom schrijf je in de tekst “ze hebben echter allemaal, een andere betekenis? Het zou beter geweest zijn als je geschreven had: Ze hebben echter, allemaal, een andere….
    Dan heeft de komma een functie, in tegenstelling tot de manier waarop je hem nu gebruikt!

  2. Hoi Vera,
    Leuke blog!
    En omdat je studente Nederlands bent, vind je het vast niet erg als ik je de volgende opmerking ‘meegeef’ (wat een woord ….).
    Jij schrijft: “Ze hebben echter allemaal, een andere betekenis.” Staat die komma daar per ongeluk of heb je een reden om ‘m daar neer te zetten? Bedoel je iets als “Ze hebben echter allemaal …. een andere betekenis.”?
    Graag hoor ik je bespiegelingen!
    Paytra,
    docent Nederlands

    1. Hoi Paytra,

      Bedankt voor het complimentje en voor je opmerking. Die komma.. tsja, die staat daar inderdaad een beetje gek. Ik kan me daarom ook niet bedenken dat ik ‘m met een reden daar heb neergezet. Het hele stukje ga ik binnenkort aanpassen, dus als je later nog eens komt kijken zal ik dat leuk vinden! En dan zullen er uiteraard geen onnodige komma’s staan.

      Liefs, Vera

  3. Hallo Vera,

    Wat een ontzettend leuk en leerzaam artikel! Dank je! Ik vind het zelf vaak lastig om te bepalen wanneer een streepje nou wel en wanneer niet in de zin thuishoort. Hoe zit het bijvoorbeeld met SWOT analyse? Hoort daar een streepje tussen? En huppeldepup geaccrediteerde opleidingen? Wordt dat RAW geaccrediteerd of RAW – geaccrediteerd? En een combinatie van twee zoals RAW / SPO geaccrediteerd om maar wat te noemen..
    Ben benieuwd!

    1. Hoi Lucia!

      Dankjewel voor het lieve compliment! Om je vraag te beantwoorden: in de meeste gevallen wordt er tussen een afkorting, gecombineerd met een ander woord, een streepje gebruikt. Dus: RAW-geaccrediteerd, en SWOT-analyse. Bij een combinatie zal het RAW- of SPO-geaccrediteerd worden, in een zin. Dit zie je ook bij woorden zoals SVO-volgorde. Zo weet je dat die twee woorden samen horen, en zijn ze leesbaar.

      Liefs, Vera

  4. Beste mensen,
    kan iemand me vertellen wanneer een deel van een zinnetje zo’n vier a vijf koppeltekens bevat?
    Het lijkt dan op zoiets als: Hij keek me aan met een hou – toch – je – hoofd,- man gezicht, en liep door.

    Ik heb wel eens zulke zinnen gelezen, en herinner me alleen dat ze humoristisch of misschien sarcastisch bedoeld waren. Ik weet niet eens hoe dit verschijnsel van meerdere koppeltekens achter elkaar, genoemd wordt, en dus kon ik het ook niet opzoeken. Hopelijk is er iemand uit mijn geraaskal wijs geworden, en bereid mij een soort uitleg te geven.

    Groeten!

    Stephen

    1. Hoi Stephen, excuses voor de late reactie! Ik geloof dat ik ook eens zo’n zin voorbij heb zien komen, maar of er een aparte naam is voor het gebruik van die streepjes zou ik je niet durven te zeggen. Wel denk ik in dit geval dat het gaat om gedachtestreepjes, een manier om een zin te onderbreken (en daarom misschien ook meer te benadrukken). Misschien is er een lezer die hier meer over weet! Groetjes, Vera.

  5. Hoi Vera, als er haakjes voorkomen in je tekst in het gebruik met streepjes, hoe werkt dat dan? Schrijf je: Ik houd van (mode-)tijdschriften, of: ik houd van (mode)tijdschriften, of anders?

    1. Hoi Nina, de correcte schrijfwijze is (mode)tijdschriften. Als het woord zelf geen koppelteken bevat (modetijdschriften is een woord), dan is een koppelteken niet nodig. Het woord ex-collega, zou je – als je haakjes wil gebruiken – schrijven als (ex-)collega. Hopelijk is het een beetje duidelijk! Liefs, Vera.

    1. Hoi Jan! Tussen een cijfer en de rest van de samenstelling past een streepje het beste. Je krijgt dan 45-jarig jubileum. Tenzij je het getal uitschrijft; dan kan ook ‘vijfenveertigjarig jubileum’ geschreven worden. Liefs, Vera

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *